Định nghĩa

Bệnh ghẻ (Scabies) là một bệnh da liễu truyền nhiễm do ký sinh trùng Sarcoptes scabiei var. hominis, còn được gọi là "cái ghẻ", gây ra. Cái ghẻ xâm nhập vào da người, đào hang dưới lớp biểu bì và đẻ trứng.

Quá trình này gây kích ứng mạnh, ngứa và kích hoạt phản ứng viêm trên da do cơ thể phản ứng với các chất thải và protein từ ký sinh trùng. Bệnh ghẻ không tự khỏi và yêu cầu can thiệp y tế để tiêu diệt ký sinh trùng cũng như giảm triệu chứng.

Dịch tễ học

Bệnh ghẻ ảnh hưởng tới hàng triệu người trên toàn thế giới, với tỷ lệ cao ở các khu vực có điều kiện vệ sinh kém và dân cư đông đúc. Theo Tổ chức Y tế Thế giới (WHO), bệnh ghẻ là vấn đề sức khỏe cộng đồng quan trọng ở các nước đang phát triển, đặc biệt ở khu vực nhiệt đới và cận nhiệt đới, nơi điều kiện nhiệt độ và độ ẩm tạo điều kiện thuận lợi cho cái ghẻ sinh sôi. 

Các nhóm đối tượng dễ bị mắc bao gồm trẻ em, người cao tuổi, cư dân sống trong các cơ sở tập trung như trại giam và ký túc xá, những người có hệ miễn dịch suy yếu.

Đặc điểm lâm sàng

  • Thời gian ủ bệnh: Ở lần nhiễm đầu tiên, thời gian ủ bệnh thường kéo dài từ 4 đến 6 tuần, do cơ thể cần thời gian để phát triển phản ứng miễn dịch. Tuy nhiên, nếu tái nhiễm, các triệu chứng có thể xuất hiện chỉ sau 1 - 4 ngày.
  • Triệu chứng chính: Ngứa ngáy nghiêm trọng, đặc biệt vào ban đêm. Ngứa chủ yếu là do phản ứng dị ứng của cơ thể đối với chất thải của ký sinh trùng.
  • Dấu hiệu đường hang: Đây là các đường ngoằn ngoèo nhỏ và có màu xám nhạt, là nơi cái ghẻ đào và di chuyển. Đường hang thường thấy ở vùng da mỏng như kẽ ngón tay, cổ tay, khuỷu tay, vùng nách, bẹn và quanh rốn.
  • Mụn nước và mụn đỏ: Bệnh nhân có thể thấy mụn nước nhỏ hoặc mụn đỏ nổi lên trên da, thường có vết xước do gãi.

Chẩn đoán chuyên sâu

  • Khám lâm sàng: Chẩn đoán chủ yếu dựa vào triệu chứng ngứa dữ dội và các dấu hiệu lâm sàng như đường hang.
  • Soi kính hiển vi: Lấy mẫu từ da ở đường hang, sau đó quan sát dưới kính hiển vi để xác nhận sự hiện diện của cái ghẻ hoặc trứng của chúng.
  • Dermoscopy: Sử dụng kính hiển vi da có thể giúp quan sát rõ các đường hang và sự hiện diện của ký sinh trùng.
  • Phương pháp mực bút: Bôi một lượng nhỏ mực lên vùng da có tổn thương, sau đó lau sạch. Nếu có đường hang, mực sẽ thấm vào, giúp dễ nhận diện hơn.

Biến chứng

  • Viêm da mủ: Gãi nhiều có thể gây ra tổn thương da, tạo điều kiện cho các vi khuẩn như Staphylococcus aureus và Streptococcus pyogenes xâm nhập, gây nhiễm trùng thứ phát.
  • Bệnh ghẻ vảy (crusted scabies): Đây là dạng ghẻ nghiêm trọng nhất, xảy ra ở những người có hệ miễn dịch suy yếu (như người bị HIV/AIDS hoặc đang điều trị ung thư). Da bệnh nhân sẽ dày sừng và nứt nẻ với số lượng ký sinh trùng rất lớn.
  • Viêm cầu thận cấp sau nhiễm liên cầu (post-streptococcal glomerulonephritis): Do vi khuẩn xâm nhập vào da bị tổn thương, gây ra biến chứng nặng trên hệ thống tiết niệu.

Cơ chế bệnh sinh

Sarcoptes scabiei var. hominis là một loại ký sinh trùng thuộc chi Sarcoptes, họ Sarcoptidae. Đây là một biến thể chuyên ký sinh trên da người, còn được gọi là "cái ghẻ." 

Ký sinh trùng Sarcoptes scabiei var. hominis này chỉ có thể tồn tại trong thời gian ngắn ngoài cơ thể người, thường từ 24 đến 36 giờ, vì vậy bệnh chủ yếu lây lan qua tiếp xúc da trực tiếp với người nhiễm hoặc qua đồ dùng cá nhân bị nhiễm như quần áo, chăn màn.

Sau khi xâm nhập vào da, cái ghẻ cái đào đường hầm trong lớp sừng của biểu bì để đẻ trứng, trung bình từ 1 đến 3 trứng mỗi ngày. Trứng nở thành ấu trùng trong khoảng 3 - 4 ngày và phát triển qua các giai đoạn nhộng đến trưởng thành. Chu kỳ sống trung bình là 10 - 14 ngày. Sự hiện diện của cái ghẻ, các chất thải và trứng trong da dẫn đến phản ứng viêm do hệ miễn dịch, gây ra ngứa và phát ban.

Phương pháp điều trị

a. Thuốc bôi ngoài da:

  • Thuốc diệt ký sinh trùng permethrin 5%: Là lựa chọn hàng đầu, có hiệu quả cao và ít tác dụng phụ. Bôi kem vào ban đêm và để qua đêm trong khoảng 8–14 giờ, sau đó rửa sạch.
  • Benzyl benzoate 10 - 25%: Sử dụng thay thế cho permethrin nhưng có thể gây kích ứng, đặc biệt ở trẻ nhỏ.
  • Thuốc đặc trị ghẻ và giảm ngứa crotamiton 10%: Có hiệu quả trong việc giảm ngứa và diệt cái ghẻ.
  • Ngoài ra, còn có thể sử dụng các hoạt chất dạng bôi khác như lưu huỳnh, lindane (gamma benzene hexachloride 1%), monosulfiram 5 - 25%, malathion 0.5%, esdepallethrin 0.63%, ivermectin 1%. 

Tuy nhiên, việc sử dụng hoạt chất nào trên từng nền da và tình trạng da nào cần có sự chỉ định và theo dõi sát sao bởi bác sĩ da liễu.

b. Thuốc uống:

  • Thuốc diệt ký sinh trùng ivermectin: Được khuyến nghị cho các trường hợp bệnh ghẻ vảy hoặc khi các phương pháp bôi ngoài da không hiệu quả. Liều dùng thường là 200 µg/kg, lặp lại sau 1 - 2 tuần.
  • Xử lý đồ dùng cá nhân: Đồ dùng cá nhân của bệnh nhân cần được giặt sạch và phơi khô ở nhiệt độ cao để tiêu diệt ký sinh trùng. Vật dụng không thể giặt nên được đóng gói kín trong túi nhựa ít nhất 3 - 7 ngày.

Phòng ngừa

  • Nâng cao nhận thức cộng đồng: Giáo dục về vệ sinh cá nhân và cách phòng ngừa lây nhiễm. Ở các khu vực có tỷ lệ lây nhiễm cao, chiến dịch thông tin cộng đồng có thể giúp giảm thiểu tỷ lệ mắc bệnh.
  • Điều trị các trường hợp tiếp xúc gần: Những người tiếp xúc gần với người bệnh, bao gồm cả gia đình và người sống chung, nên được điều trị dự phòng để tránh lây nhiễm.
  • Kiểm soát lây lan tại các cơ sở đông người: Trong các cơ sở như trại giam, trường học, hoặc trung tâm tị nạn, việc thực hiện các biện pháp vệ sinh và kiểm tra y tế thường xuyên giúp hạn chế sự bùng phát của bệnh.

Tiến triển và tiên lượng

Với các trường hợp bệnh nhẹ và được điều trị sớm, bệnh ghẻ có tiên lượng tốt và thường khỏi trong vòng 1 - 2 tuần sau điều trị. Tuy nhiên, với các trường hợp nghiêm trọng hoặc ở người suy giảm miễn dịch, bệnh có thể kéo dài hơn và có nguy cơ biến chứng cao. Dạng bệnh ghẻ vảy đặc biệt có tiên lượng xấu và yêu cầu điều trị tích cực.

Hướng nghiên cứu và phát triển

Nghiên cứu hiện nay đang tập trung vào các phương pháp điều trị hiệu quả và ít độc tính hơn, chẳng hạn như các phương pháp trị liệu sinh học hoặc miễn dịch học để giảm thiểu nguy cơ tái nhiễm. Ngoài ra, việc phát triển các phương pháp chẩn đoán nhanh và chính xác cũng là hướng đi quan trọng để ngăn chặn sự lây lan của bệnh ghẻ trong cộng đồng.

_______________

Thông tin liên hệ

Fanpage: https://www.facebook.com/latrang.co

Tiktok: https://www.tiktok.com/@latrang.co

Instagram: https://www.instagram.com/latrang.co/

Twins Skin Vietnam: https://www.facebook.com/twinsskin.vn

Trong Vietnam: https://www.facebook.com/profile.php?id=61568318274438

_______________
Bài viết thuộc quyền sở hữu của Là Trang và group Đồng Điệu. Đề nghị không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả.