Công thức cũ sinh mụn nhưng cách thức khác biệt để khỏi mụn

Xin chào các anh chị em Đồng Điệu,

Mình tên là Lê Duy Kiên, tốt nghiệp Cử nhân ngành CNSH (hệ Chất lượng cao) thuộc trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQG TP.HCM). Hôm nay Kiên lại tiếp tục lên đây chém gió cùng cả nhà, hy vọng kiến thức này hữu ích với mn ạ.

I. Dầu (bã nhờn): “Thủ phạm” số 1 gây mụn?

Bã nhờn, một chất dầu tự nhiên được sản xuất bởi các tuyến bã nhờn dưới da, có vai trò quan trọng trong việc duy trì độ ẩm và bảo vệ da khỏi các tác nhân gây hại từ môi trường. Tuy nhiên, khi quá trình sản xuất dầu bị rối loạn hoặc chất lượng dầu suy giảm, nó có thể trở thành nguyên nhân hàng đầu gây ra mụn trứng cá.

1. Sự mất cân bằng acid béo không bão hòa – Mấu chốt của vấn đề

Ở những người có làn da khỏe mạnh, các acid béo trong bã nhờn thường ở trạng thái cân bằng. Tuy nhiên, nghiên cứu đã chỉ ra rằng ở những người bị mụn trứng cá, thường có sự mất cân bằng acid béo đáng kể.

• Giảm linoleic acid: Linoleic acid, một loại acid béo không bão hòa đa (có nhiều hơn một liên kết đôi trong cấu trúc phân tử), đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hàng rào bảo vệ da và có đặc tính chống viêm. Sự thiếu hụt acid linoleic khiến da dễ bị mất nước, khô ráp và tạo điều kiện thuận lợi cho vi khuẩn gây mụn phát triển.
  Ngoài ra, linoleic acid còn được cho là có khả năng ức chế gián tiếp hoạt động của enzyme 5α-reductase, một enzyme quan trọng trong quá trình chuyển hóa testosterone thành dihydrotestosterone (DHT) – một hormone được cho là làm tăng sản xuất bã nhờn.

• Tăng oleic acid: Oleic acid, một loại acid béo không bão hòa đơn (chỉ có một liên kết đôi trong cấu trúc phân tử), khi tăng cao có thể làm tăng độ nhớt của bã nhờn, khiến nó trở nên đặc và dính hơn, đồng thời làm cho da nhạy cảm hơn trước những tác nhân gây hại. Điều này làm tăng khả năng bít tắc lỗ chân lông, tạo môi trường lý tưởng cho vi khuẩn C. acnes sinh sôi và gây viêm nhiễm.

2. Tăng các acid béo bão hòa

Ngoài sự mất cân bằng giữa linoleic và oleic acid, nghiên cứu gần đây còn chỉ ra rằng ở những người bị mụn, có sự gia tăng đáng kể các loại acid béo bão hòa khác như palmitic acid và stearic acid. Các acid béo bão hòa này có điểm đông đặc thấp, cũng góp phần làm tăng độ nhớt của bã nhờn và làm trầm trọng thêm tình trạng bít tắc lỗ chân lông.

3. Sự oxy hóa squalene – Tác nhân gây viêm và kích ứng

Squalene, một thành phần lipid tự nhiên khác trong bã nhờn, có tác dụng giữ ẩm và bảo vệ da. Tuy nhiên, khi tiếp xúc với không khí và các yếu tố môi trường khác, squalene dễ bị oxy hóa thành các squalene peroxide. Squalene peroxide là một chất gây kích ứng và viêm nhiễm mạnh, stress oxy hóa và góp phần làm tổn thương da và tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn C. acnes phát triển.

Nghiên cứu cho thấy nồng độ squalene peroxide tăng cao ở những người bị mụn, góp phần gây stress oxy hóa, làm trầm trọng thêm tình trạng viêm nhiễm và kích ứng da.

II. Viêm: “Kẻ đồng lõa” đáng gờm

Viêm là một phản ứng tự nhiên của cơ thể nhằm bảo vệ và chữa lành các tổn thương. Tuy nhiên, trong trường hợp mụn trứng cá, viêm lại trở thành một “kẻ đồng lõa” đáng gờm, góp phần làm trầm trọng thêm tình trạng và gây ra nhiều hệ lụy cho làn da.

1. C. acnes – “Ngòi nổ” của phản ứng viêm

Cutibacterium acnes (C. acnes), một loại vi khuẩn thường trú trên da, đóng vai trò trung tâm trong quá trình viêm nhiễm gây mụn. Khi lỗ chân lông bị bít tắc bởi bã nhờn dư thừa và tế bào chết, C. acnes sẽ nhân lên nhanh chóng trong môi trường thiếu oxy này.

C. acnes không chỉ “cư trú” một cách thụ động mà còn tích cực phá vỡ các triglyceride trong bã nhờn thành các acid béo tự do. Các acid béo tự do này có tính kích ứng mạnh, gây ra phản ứng viêm tại chỗ.

2. Hệ miễn dịch “vào cuộc”: Con dao hai lưỡi

Nhận thấy sự xâm nhập của C. acnes và các chất kích ứng, hệ miễn dịch của cơ thể sẽ “vào cuộc” để bảo vệ da. Các tế bào bạch cầu, đặc biệt là bạch cầu trung tính, được huy động đến vùng viêm để tiêu diệt vi khuẩn. Tuy nhiên, quá trình này cũng giải phóng ra các chất trung gian hóa học như cytokine và chemokine, làm tăng cường phản ứng viêm.

Mặc dù phản ứng viêm ban đầu nhằm mục đích bảo vệ, nhưng nếu không được kiểm soát, nó có thể trở nên quá mức và gây ra tổn thương cho các mô xung quanh. Các cytokine gây viêm như IL-1, IL-6, IL-8 và TNF-α kích thích sự sản xuất bã nhờn, tăng sinh tế bào sừng và thúc đẩy quá trình viêm nhiễm, tạo thành một vòng luẩn quẩn khiến mụn trứng cá trở nên dai dẳng và khó điều trị.

3. Hậu quả của viêm: Không chỉ là mụn

Viêm không chỉ gây ra các nốt mụn đỏ, sưng đau mà còn để lại nhiều hậu quả lâu dài cho làn da. Viêm kéo dài có thể phá hủy các sợi collagen và elastin, làm mất đi cấu trúc nâng đỡ của da, dẫn đến sẹo lõm, sẹo lồi và tăng sắc tố sau viêm.

Ngoài ra, viêm còn làm suy yếu hàng rào bảo vệ da, khiến da dễ bị mất nước, khô ráp và nhạy cảm hơn trước các tác nhân gây hại từ môi trường.

III. Tương quan hỗ trợ giữa bã nhờn và viêm nhiễm trong cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá

Mụn trứng cá không đơn thuần là hệ quả của một yếu tố đơn lẻ mà là kết quả của sự tương tác phức tạp giữa nhiều yếu tố. Trong đó, sự thay đổi chất lượng bã nhờn và tình trạng viêm nhiễm đóng vai trò chủ chốt trong cơ chế bệnh sinh của mụn trứng cá. Tuy nhiên, sự hiện diện của một yếu tố mà không có yếu tố còn lại có thể là chưa đủ để hình thành nên mụn trứng cá điển hình.

1. Vòng xoắn bệnh lý: Bã nhờn – Vi khuẩn – Viêm

Chỉ khi cả hai yếu tố thay đổi chất lượng bã nhờn và viêm nhiễm cùng xuất hiện, chúng mới tạo thành một “cặp bài trùng” hoàn hảo gây mụn trứng cá. Sự tương tác giữa bã nhờn và viêm nhiễm tạo thành một vòng xoắn bệnh lý, khiến mụn trứng cá trở nên dai dẳng và khó điều trị:

• Bã nhờn dư thừa cung cấp môi trường dinh dưỡng cho C. acnes.

• C. acnes phân hủy bã nhờn, sản sinh các chất gây viêm và kích hoạt phản ứng viêm.

• Phản ứng viêm kích thích sản xuất bã nhờn, tạo điều kiện cho C. acnes tiếp tục phát triển.

• Vòng xoắn này tiếp diễn, làm trầm trọng thêm tình trạng mụn và gây ra các tổn thương da.

2. Thay đổi chất lượng bã nhờn + Không viêm = Không mụn trứng cá

Sự thay đổi chất lượng bã nhờn, bao gồm tăng tiết dầu, mất cân bằng acid béo (giảm linoleic acid và tăng oleic acid, acid béo bão hòa), và tăng squalene peroxide, tạo điều kiện thuận lợi cho lỗ chân lông bị bít tắc. Tuy nhiên, tình trạng bít tắc này chỉ là giai đoạn đầu của quá trình hình thành mụn. Nếu không có sự tăng sinh quá đà của vi khuẩn C. acnes và phản ứng viêm tiếp theo, lỗ chân lông bị bít tắc có thể chỉ dẫn đến các loại mụn không viêm như mụn đầu đen hoặc mụn đầu trắng.

3. Không thay đổi chất lượng bã nhờn + Viêm = Không mụn trứng cá

Tình trạng viêm nhiễm có thể xuất hiện do nhiều nguyên nhân khác nhau, chẳng hạn như kích ứng da, dị ứng hoặc tác động của môi trường. Tuy nhiên, nếu không có sự thay đổi chất lượng bã nhờn, đặc biệt là không có sự tăng tiết dầu và mất cân bằng acid béo, vi khuẩn C. acnes sẽ không có môi trường dinh dưỡng thuận lợi để sinh sôi và phát triển. Do đó, phản ứng viêm có thể tự khỏi mà không dẫn đến mụn trứng cá.

4. Những yếu tố khác cũng góp phần gây mụn

Ngoài dầu và viêm, còn có một số yếu tố khác có thể khiến mụn “ghé thăm” bạn, bao gồm:

• Hormone: Thay đổi nội tiết tố trong giai đoạn dậy thì, kinh nguyệt hoặc mang thai có thể kích thích sản xuất dầu và gây mụn.

• Di truyền: Nếu bố mẹ bạn từng bị mụn, bạn cũng có nguy cơ cao hơn.

• Chế độ ăn uống: Ăn nhiều đồ ngọt và sữa có thể làm tăng nguy cơ mụn.

• Môi trường: Ô nhiễm, stress cũng có thể làm tình trạng mụn trở nên tồi tệ hơn.

IV. Cải thiện dầu + Giảm viêm = Giảm mụn trứng cá

1. Giảm tiết bã nhờn – Nhanh nhưng hên xui may rủi

Bã nhờn dư thừa tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn C. acnes phát triển, từ đó kích hoạt phản ứng viêm và hình thành mụn. Giảm tiết bã nhờn có thể đạt được thông qua việc sử dụng các sản phẩm rửa mặt dịu nhẹ, không chứa dầu, và các hoạt chất kiểm soát bã nhờn như niacinamide, kẽm PCA, hoặc salicylic acid.

Trong trường hợp tiết bã nhờn quá mức, bác sĩ da liễu có thể chỉ định các thuốc uống như isotretinoin, spironolactone hoặc thuốc tránh thai kết hợp để điều chỉnh nội tiết tố và giảm hoạt động của tuyến bã nhờn. Hãy luôn lưu ý rằng, chỉ sử dụng các loại thuốc trên dưới sự theo dõi sát sao của bác sĩ.

Đối với Kiên, Kiên không ưu tiên phương pháp này lắm, vì Kiên hiểu rằng bản chất bã nhờn không xấu. “Triệt” luôn sự tiết bã có thể dẫn đến nhiều hệ luỵ mà bản thân người bệnh chưa thể lường trước được, nhất là ở những bạn da dầu, chưa trải qua cảm giác khô da và chưa rành các cách đối phó với da khô bao giờ. Nếu bạn đã lựa chọn con đường giải quyết này thì nên có sự theo dõi của bác sĩ nhen.

2. Cải thiện chất lượng bã nhờn – Hướng đi an toàn hơn

Chất lượng bã nhờn đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì hàng rào bảo vệ da và ngăn ngừa mụn. Ở những người bị mụn, thường có sự mất cân bằng acid béo trong bã nhờn, cụ thể là giảm linoleic acid, tăng oleic acid và acid béo bão hòa. Sự mất cân bằng này làm tăng độ nhớt của bã nhờn, khiến nó dễ gây bít tắc lỗ chân lông.

Nếu bạn cảm thấy sự giảm tiết dầu là quá rủi ro, hãy thử cải thiện chất lượng bã nhờn xem sao. Bổ sung linoleic acid qua chế độ ăn uống hoặc sử dụng các sản phẩm dưỡng da chứa linoleic acid có thể giúp cải thiện chất lượng bã nhờn, giảm tình trạng bít tắc lỗ chân lông và giảm nguy cơ mụn. Ngoài ra, việc sử dụng các sản phẩm chứa chất chống oxy hóa như vitamin E, C, hoặc niacinamide cũng giúp bảo vệ da khỏi stress oxy hóa và giảm tình trạng dầu bị oxy hóa, từ đó cải thiện chất lượng bã nhờn.

3. Giảm viêm

Viêm là một phản ứng tự nhiên của cơ thể, nhưng viêm quá mức hoặc kéo dài có thể gây tổn thương da và làm mụn trở nên nghiêm trọng hơn. Các hoạt chất chống viêm như niacinamide, trà xanh, rau má, các loại peptide, các loại chiết xuất thực vật có công dụng giảm viêm (tiêu biểu có chiết xuất cây tầm bóp)… có thể giúp làm dịu da và giảm viêm.

Trong trường hợp mụn viêm nặng, bác sĩ da liễu có thể kê đơn các thuốc bôi ngoài da như retinoid, benzoyl peroxide, azelaic acid, corticoid hoặc thuốc uống kháng sinh, isotretinoin để kiểm soát tình trạng viêm. Again, mấy cái này nên tham khảo ý kiến bác sĩ trước và trong quá trình sử dụng nhen.

V. Kết lại

Phân tích dài dòng nãy giờ, chốt lại như cũ: Dầu + Viêm = Mụn.

Dầu và viêm là hai bộ đôi “must-have” trong sinh bệnh học của mụn trứng cá. Do vậy, cải thiện chất lượng bã nhờn và giảm tiết nhờn, kết hợp với giảm viêm đã và đang là nền tảng cơ bản trong hỗ trợ điều trị và điều trị mụn trứng cá. Hiểu được cơ chế cốt lõi, việc lựa chọn các giải pháp dựa trên hai nền tảng “dầu” và “viêm” sẽ giúp người bệnh có định hướng tốt hơn trong lựa chọn sản phẩm hỗ trợ giảm mụn và tránh rơi vào vòng xoáy vô định của thị trường mỹ phẩm “trị mụn”.

Mụn quả thật không hề dễ chịu, nhưng hiểu rõ bản chất phức tạp sẽ giúp ta đơn giản hoá và không còn sợ mụn nữa. Có thể nói vui là “đừng để mụn kiểm soát mình, mà hãy để mình kiểm soát mụn”.

Anyway, Kiên vẫn khuyến khích ae tham khảo ý kiến bác sĩ và những người có chuyên môn nếu tình trạng mụn của ae quá nặng và cần dùng những sản phẩm đặc trị nhé.

_____________

Bài viết thuộc quyền sở hữu của Lê Duy Kiên và group Đồng Điệu. Đề nghị không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả.

Bài viết độc lập, không được tài trợ bởi bất cứ nhãn hàng nào.