Kích ứng do tretinoin - Cơ chế và cách khắc phục

Xem chi tiết tại đây.

Cơ chế gây nên tác dụng phụ khi dùng tretinoin

Thông qua bài viết này, BS Thành sẽ lý giải tại sao tretinoin gây ra những tác dụng phụ khó chịu như vậy và sẽ có một vài lưu ý để các bạn khắc phục tình trạng này, giúp tuân thủ sử dụng tretinoin tốt hơn khi được chỉ định dùng.

Sau khi được thoa lên da, khi vào trong tế bào tretinoin được các protein vận chuyển đưa đến nhân, tại đây tre liên kết với các thụ thể nhân RAR và RXR. Về thụ thể nhân RAR thì có tới 3 loại thụ thể (alpha, beta và gamma). Trong khi Adapalene liên kết có chọn lọc với thụ thể axit retinoic (RAR) RAR-γ, thì tretinoin liên kết với nhiều phân nhóm RAR (RAR-α, RAR-β và RAR-γ). Điều này khiến Tre thể hiện hoạt tính sinh học mạnh mẽ hơn, cụ thể thông qua một số cơ chế nổi bật:

Thứ nhất, tretinoin có tác dụng tăng sinh ở cả thượng bì và trung bì:

• Ở thượng bì, tretinoin thúc đẩy sự phân chia và di chuyển tế bào nhanh hơn từ lớp cơ bản lên bề mặt, thay mới các tế bào sừng bị hư tổn, tăng nguyên phân tế bào đáy, phục hồi hydrat hóa tự nhiên và tăng độ dày biểu bì. Đây là một cơ chế quan trọng đem đến khả năng giải quyết một số bệnh lý liên quan đến rối loạn sừng hóa.

• Ở trung bì, tre kích thích nguyên bào sợi tăng sản xuất collagen và tạo tín hiệu hình thành mạch cung cấp máu cho việc việc tạo ra các cấu trúc mới.

Thứ hai, giảm viêm: Tretinoin thể hiện đặc tính chống viêm bằng cách giảm sản xuất các chất trung gian gây viêm như cytokine. Mặc dù chủ yếu được biết đến với tác dụng lên quá trình thay đổi tế bào, nhưng khả điều chỉnh tình trạng viêm góp phần mang lại hiệu quả trong điều trị mụn viêm.

Thứ ba: Tác dụng gián tiếp lên vi khuẩn C.acnes: Mặc dù tretinoin không trực tiếp làm giảm sản xuất bã nhờn, nhưng khả năng bình thường hóa quá trình sừng hóa nang tuyến bã giúp bã nhờn bớt kết dính, nang lông được thông thoáng, và từ đó giảm sự tích tụ của bã nhờn trong lỗ chân lông. Điều này giúp làm giảm chất nền có sẵn cho vi khuẩn C.acnes, loại vi khuẩn phát triển mạnh trong môi trường nhiều dầu.

Tuy nhiên những cơ chế điều trị của tretinoin lại đi kèm theo các tác dụng không mong muốn:

1. Đầu tiên phải kể đến phản ứng bong tróc da, do tăng luân chuyển tế bào lên phía trên, quá trình biệt hóa tăng nhanh, tạo ra nhiều lớp sừng chết bong tróc liên tục. Đây là phản ứng phụ mà gần như ai dùng tre cũng gặp phải.
2. Tiếp theo là làm mất đi tính toàn vẹn của hàng rào bảo vệ da. Lớp sừng bao gồm các tế bào sừng được gắn trong một ma trận lipid được tạo thành từ ceramide, cholesterol và axit béo tự do. Cấu trúc này rất cần thiết để duy trì chức năng rào cản và ngăn ngừa mất nước. Tretinoin phá vỡ cấu trúc này do nó đẩy nhanh quá trình luân chuyển tế bào sừng, dẫn đến ma trận lipid kém kết dính và không hoàn thiện. Kết quả là, người dùng có thể thấy da mình nhạy cảm hơn với các chất kích thích bên ngoài, bao gồm xà phòng, mỹ phẩm và các yếu tố môi trường.
3. Nó gây ra tình trạng da khô do mất nước. Lớp sừng thường hoạt động như một rào cản chống mất nước. Khi bị ảnh hưởng, nó không giữ được độ ẩm, dẫn đến mất nước tăng lên. Điều này thường biểu hiện dưới dạng da khô, bong tróc, và là tình trạng phổ biến ở những người mới sử dụng tretinoin.
4. Bản thân Tretinoin có thể là tác nhân gây dị ứng với những cơ địa dị ứng với tretinoin. Dẫn đến phản ứng dị ứng cấp tính rầm rộ.
5. Ban đỏ, thường thấy do da tăng sinh mạch và có thể do cả kích ứng gây. Hiện tượng này khác với tình trạng giãn mao mạch, và mình sẽ dành một bài viết khác nói cụ thể hơn về vấn đề này.

⇒ Nhìn chung những triệu chứng này thường nghiêm trọng nhất trong vài tuần đầu điều trị. Và theo thời gian, da thường thích nghi với tretinoin. Quá trình thích ứng này có thể mất vài tuần đến vài tháng.

Cách khắc phục các tác dụng phụ khi dùng tretinoin

Vậy việc giảm tác dụng phụ của tre đường bôi quan trọng nhất là trong giai đoạn đầu, giai đoạn mà nhiều tác dụng phụ xảy ra nhất và cũng là giai đoạn để da thích ứng, quen dần với tác dụng của tre.

Với vai trò là một bác sĩ, quan điểm của BS. Thành là:

• Khi chỉ định tre trong điều trị mụn thì cần xem xét xem tình trạng khách hàng(KH) có thực sự phù hợp với hoạt chất hay không và nếu phù hợp sử dụng mình sẽ hướng dẫn KH cách để giảm tác dụng phụ giúp tăng khả năng tuân thủ để có thể dùng dài ngày, ít nhất là khoảng 2- 6 tháng.

• Mình sẽ bắt đầu kê cho khách hàng dùng tre 0,025-0,05%, tùy tình trạng da, cách ngày trong 2 tuần đầu, nếu đáp ứng tốt, ít kích ứng thì sau đó sẽ tăng lên dùng hằng ngày. Và cân nhắc kê tăng liều ở tháng tiếp theo nếu thấy cần thiết cho tình trạng mụn. Trường hợp với tình trạng mụn nặng hơn và đánh giá da đáp ứng với tre có thể kê tre nồng độ 0,1% ngay và vẫn áp dụng tần suất như trên.

⇒ Qua thời gian dài theo dõi đáp ứng điều trị của mọi người với tre, thì phác đồ trên tương đối ổn để áp dụng rộng rãi. Bởi khả năng thích nghi của mọi người tốt và kích ứng giảm dần, trừ 1 số ít trường hợp cần điều chỉnh.

Trong trường hợp các bạn quá khó chịu sử dụng tretinoin thì có thể áp dụng thêm một số mẹo sau:

• Dùng kết hợp với dưỡng ẩm

Có thể dùng kết hợp với kem dưỡng nhưng cần lưu ý thứ tự dùng: Cách dùng phù hợp nhất là dùng tre trước dưỡng ẩm 1 giờ để tre phát huy tối đa tác dụng.

• Sử dụng cùng dưỡng ẩm

Với những bạn mới bắt đầu hoặc bị phản ứng phụ khó chịu với tre có thể dùng kem dưỡng ẩm ngay sau khi thoa tre, hoặc trộn tre với kem dưỡng ẩm thoa trực tiếp lên da.

• Sử dụng biện pháp tiếp xúc ngắn

Áp dụng với những bạn bị phản ứng quá mạnh với các tre. Cách làm: Sử dụng liệu pháp tiếp xúc ngắn khác cho làn da (tốt nhất là 20 phút sau khi rửa mặt) và để từ 5 phút đến 2 giờ. Sau đó rửa sạch (bằng nước hoặc sữa rửa mặt) và chăm sóc da như bình thường. Làm liên tục trong những tuần đầu sau đó tăng liều ở những tuần tiếp theo đến khi thích nghi hoàn toàn.

Kết luận

Khi sử dụng tretinoin để điều trị các vấn đề về da, cần kiên trì, sử dụng liên tục. Không nên nóng vội mong thấy kết quả ngay, bởi hiệu quả và tác dụng của tretinoin trên mỗi người là khác nhau. Thông thường, phải mất khoảng 2 đến 3 chu kỳ da (tương đương 2 – 3 tháng) mới thấy hiệu quả thực sự. Do đó, người dùng cần kiên trì sử dụng và tham khảo ý kiến bác sĩ da liễu để có những điều chỉnh phù hợp nhất.

Việc sử dụng tretinoin theo xu hướng có thể làm tăng nguy cơ gặp phải các tác dụng phụ, gây khó khăn cho quá trình điều trị tiếp theo. Vì vậy, cần nhớ rằng tretinoin là một loại thuốc điều trị mụn trứng cá hoặc được chỉ định trong trẻ hóa da, điều trị nám và phải có chỉ định của bác sĩ da liễu mới được phép sử dụng. Việc điều trị cũng cần được theo dõi và điều chỉnh sát sao để đạt hiệu quả cao nhất và hạn chế tối đa tác dụng phụ.