Mình tên là Lê Duy Kiên, tốt nghiệp Cử nhân ngành CNSH (hệ Chất lượng cao) thuộc trường Đại học Khoa học Tự nhiên (ĐHQG TP.HCM). Hôm nay Kiên lại tiếp tục lên đây chém gió cùng cả nhà, mong những kiến thức này hữu ích cho ae Đồng Điệu.
I. Thực trạng dùng nhựa dùng 1 lần tại Việt Nam
Ly trà sữa trân châu, cốc cà phê mang đi, hộp cơm văn phòng… chắc chắn là những hình ảnh quá quen thuộc với mọi người rồi, đúng không? Kiên thấy nhựa dùng một lần đã len lỏi vào mọi ngóc ngách trong cuộc sống hàng ngày của chúng ta. Ở Việt Nam, mỗi ngày có cả núi rác thải nhựa được thải ra, mà phần lớn là nhựa dùng một lần.
Mỗi năm cả Việt Nam xài đến tận 1,8 triệu tấn nhựa, mà chỉ có 27% trong số đó được tái chế thôi. Tức là phần lớn số rác thải nhựa kia, bao gồm cả nhựa dùng một lần, đang gây nên một mối nguy hại về môi trường không hề nhỏ.
Nhưng mà nè, tác hại của nhựa dùng một lần không chỉ có thế đâu. Kiên muốn hỏi bạn một câu: Liệu bạn có từng nghĩ đến việc mình uống nước bằng ly nhựa, ăn cơm hộp xốp hàng ngày có ảnh hưởng gì đến sức khỏe, đặc biệt là làn da của mình không? Dạo gần đây, các nhà khoa học đã phát hiện ra rằng trong nhựa dùng một lần có chứa những chất gọi là EDC (chất gây rối loạn nội tiết). Mấy chất này có thể gây ra đủ thứ vấn đề cho sức khỏe, trong đó có cả việc làm cho mụn trứng cá thêm trầm trọng nữa đó.
Nghe có vẻ hơi ghê đúng không? Vậy EDC là gì, nó từ đâu chui vào cơ thể chúng ta, rồi nó phá phách làn da của chúng ta như thế nào? Cùng Kiên tìm hiểu kỹ hơn về vấn đề này nghen.
II. EDC và nhựa dùng 1 lần - Mối nguy hại tiềm tàng
EDC trong nhựa dùng 1 lần - Chất phụ gia nguy hiểm
Vậy EDC là gì mà lại đáng sợ như vậy? EDC, viết tắt của Endocrine Disrupting Chemicals, là một nhóm các chất hóa học có khả năng gây rối loạn hoạt động của hệ nội tiết trong cơ thể chúng ta. Hệ nội tiết như một dàn nhạc tinh vi vậy, với các hormone đóng vai trò nhạc trưởng, điều khiển mọi hoạt động của cơ thể, từ sự phát triển, sinh sản đến cả cảm xúc của chúng ta. Mà mấy chất EDC này lại chuyên đi phá đám, làm rối loạn nhịp điệu của dàn nhạc, gây ra đủ thứ vấn đề sức khỏe.
Trong nhựa dùng một lần, hai loại EDC thường gặp nhất là Bisphenol A (BPA) và các loại phthalate. BPA thường được dùng để sản xuất các loại nhựa cứng, trong suốt, dùng làm bình sữa, ly nhựa, chai nhựa. Còn phthalate thì được thêm vào nhựa để làm cho nó dẻo hơn, bền hơn, thường có trong màng bọc thực phẩm, ống hút nhựa, bao bì thực phẩm.
Nhưng mà nè, mấy chất EDC này không có ngoan ngoãn nằm im trong nhựa đâu nha. Chúng có thể “chạy trốn” khỏi nhựa và xâm nhập vào thức ăn, đồ uống của chúng ta đấy. Đặc biệt là khi nhựa tiếp xúc với nhiệt độ cao, quá trình giải phóng EDC sẽ diễn ra nhanh hơn. Ví dụ như khi bạn đựng nước sôi trong ly nhựa, hay hâm nóng thức ăn trong hộp xốp, lượng EDC thôi nhiễm vào thực phẩm sẽ tăng lên đáng kể.
Một nghiên cứu của Maragou và cộng sự (2008) đã đánh giá sự thôi nhiễm Bisphenol A (BPA) từ 31 bình sữa polycarbonate trong điều kiện sử dụng thực tế. Kết quả cho thấy:
-
Nhiệt độ là yếu tố quyết định: Nhiệt độ ảnh hưởng lớn nhất đến sự thôi nhiễm BPA. Tất cả các mẫu đều giải phóng BPA ở nồng độ từ 2,4 đến 14,3 µg/kg khi chứa nước sôi và để ở nhiệt độ phòng trong 45 phút.
-
Giảm dần theo thời gian: Lượng BPA thôi nhiễm giảm dần trong nước khử trùng và trong chất mô phỏng thực phẩm sau 12 chu kỳ sử dụng.
-
Các yếu tố khác: Các yếu tố như rửa bằng máy rửa chén hoặc bằng bàn chải, tiệt trùng bằng nước sôi cũng ảnh hưởng đến sự thôi nhiễm BPA, nhưng không đáng kể bằng nhiệt độ.
Tức là, nếu bạn thường xuyên uống trà sữa nóng, cà phê nóng trong ly nhựa rẻ tiền, bạn đang có nguy cơ vô tình nạp một lượng lớn BPA vào cơ thể đó.
Không chỉ nhiệt độ cao, mà bản chất của thực phẩm, đồ uống cũng ảnh hưởng đến khả năng thôi nhiễm EDC. Các loại thực phẩm có tính axit (như nước cam, nước chanh) hoặc chứa nhiều chất béo (như sữa, đồ chiên rán) sẽ dễ dàng hấp thụ EDC hơn.
Vậy là, chỉ bằng những hành động tưởng chừng như vô hại như uống nước bằng ly nhựa, ăn cơm hộp xốp, chúng ta đã vô tình đưa một lượng lớn EDC vào cơ thể rồi. Mà những chất này lại không hề thân thiện với làn da của chúng ta chút nào đâu nhé!
Tác động của EDC đến nội tiết tố
Sự tương đồng của EDC với các hormone nội sinh cho phép EDC liên kết với các thụ thể hormone, dẫn đến việc kích hoạt hoặc ức chế các con đường truyền tín hiệu nội tiết một cách bất thường.
Một trong những tác động đáng quan ngại nhất của EDC là sự can thiệp vào quá trình điều hòa hormone sinh dục. Các nghiên cứu khoa học đã chỉ ra rằng EDC có thể làm tăng nồng độ estrogen và testosterone, gây ra tình trạng mất cân bằng nội tiết tố. Điển hình là trường hợp của bisphenol A (BPA), một chất thường có trong các sản phẩm nhựa, đã được chứng minh là có khả năng làm tăng nồng độ testosterone ở nữ giới.
Sự rối loạn này có thể gây ra nhiều hệ lụy sức khỏe nghiêm trọng, bao gồm dậy thì sớm, suy giảm khả năng sinh sản và gia tăng nguy cơ mắc các bệnh lý liên quan đến hormone sinh dục.
EDC và mụn trứng cá - Hệ quả của rối loạn nội tiết
Do EDC thường gặp như BPA và phthalate thường có cấu trúc giống androgen nên sẽ mang lại các hiệu ứng sinh học như androgen, đồng thời bền hơn nên hiệu ứng cũng kéo dài lâu hơn với liều lượng nhỏ hơn rất nhiều.
Sự gia tăng hoạt động của tế bào sản xuất bã nhờn do EDC gây ra không chỉ dừng lại ở việc tăng tiết bã nhờn. Quá trình này còn làm thay đổi thành phần của bã nhờn (do khiến tế bào bã nhờn luôn phải trong trạng thái tăng sinh quá mức, “chết” sớm hơn bình thường), khiến nó trở nên đặc hơn và dễ gây bít tắc lỗ chân lông. Điều này tạo môi trường thuận lợi cho vi khuẩn C.acnes, một loại vi khuẩn thường trú trên da, sinh sôi và phát triển quá mức, dẫn đến tình trạng viêm nhiễm và hình thành mụn.
Ngoài ra, sự biến đổi trong biểu hiện gen do EDC gây ra không chỉ ảnh hưởng đến quá trình sừng hóa mà còn tác động đến các yếu tố khác liên quan đến sức khỏe làn da. Ví dụ, EDC có thể làm giảm sản xuất collagen và elastin, hai protein quan trọng giúp duy trì độ đàn hồi và săn chắc của da. Điều này góp phần đẩy nhanh quá trình lão hóa da, khiến da trở nên nhăn nheo, chảy xệ và mất đi vẻ tươi trẻ.
Một ví dụ khác về tác động của EDC lên biểu hiện gen là sự gia tăng sản xuất các cytokine gây viêm. Các cytokine này kích hoạt hệ thống miễn dịch, gây ra phản ứng viêm tại nang lông và các mô xung quanh. Tình trạng viêm nhiễm mãn tính này không chỉ gây tổn thương da mà còn làm trầm trọng thêm các vấn đề về da như mụn trứng cá và trứng cá đỏ.
Những nguy cơ khác của EDC
Ngoài những nguy cơ đã nêu, các chất gây rối loạn nội tiết (EDC) còn tiềm ẩn nhiều tác động tiêu cực khác đến sức khỏe con người. Tính ra đến khi biết được những tác hại của EDC này thì chuyện “mụn trứng cá” chỉ là muỗi thôi :)))
-
Tác động lên hệ thần kinh và hành vi: Nghiên cứu cho thấy EDC có thể gây ra các vấn đề về thần kinh và hành vi như giảm khả năng học tập, rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD), và thậm chí là tự kỷ. Các chất này có thể can thiệp vào quá trình phát triển não bộ, đặc biệt là trong giai đoạn bào thai và trẻ nhỏ, dẫn đến những hậu quả lâu dài về nhận thức và hành vi.
-
Rối loạn chuyển hóa: EDC có liên quan đến sự gia tăng nguy cơ mắc các bệnh chuyển hóa như béo phì, tiểu đường tuýp 2, và hội chứng chuyển hóa. Chúng có thể làm rối loạn hoạt động của hormone điều hòa năng lượng và chuyển hóa chất béo, góp phần vào sự tích tụ mỡ thừa và kháng insulin.
-
Suy giảm chức năng miễn dịch: Một số EDC có thể ảnh hưởng đến hệ thống miễn dịch, làm giảm khả năng chống lại bệnh tật của cơ thể. Điều này có thể dẫn đến tăng nguy cơ mắc các bệnh nhiễm trùng và các bệnh tự miễn.
-
Ảnh hưởng đến hệ sinh sản nam giới: Ngoài tác động lên nữ giới, EDC cũng có thể gây ra các vấn đề về sinh sản ở nam giới, như giảm số lượng và chất lượng tinh trùng, tinh hoàn ẩn, và ung thư tinh hoàn.
III. Kết luận
Tóm lại, xài đồ nhựa nhiều quá không chỉ hại cho môi trường mà còn làm da mình nổi mụn tùm lum đó mấy ní ơi. Ly nhựa, hộp xốp, ống hút,… nhìn vậy chứ chứa đầy chất độc hại như BPA, phthalate… Mấy chất này ngấm vào đồ ăn thức uống rồi chui vào người mình, làm rối loạn nội tiết tố, kích thích tuyến dầu hoạt động mạnh hơn. Thế là da đổ dầu như chảo mỡ, lỗ chân lông bị bít lại, vi khuẩn tha hồ “quẩy” trên da và gây bùng mụn ầm ầm.
Chưa hết đâu, EDC trong nhựa còn có thể gây ra dậy thì sớm, rối loạn kinh nguyệt, thậm chí là ung thư nữa đó. Nghe thôi đã thấy sợ rồi đúng không?
Vậy nên, ae hãy hạn chế xài đồ nhựa dùng một lần nhiều nhất có thể đi nào. Thay vì mua nước đóng chai, hãy mang theo bình nước cá nhân. Đựng cơm trưa bằng hộp thủy tinh thay vì hộp xốp. Nói không với ống hút nhựa, thay vào đó hãy dùng ống hút giấy, inox hoặc tre. Nói giảm nhựa vì môi trường thì có vẻ hơi quá vĩ mô, nhưng giảm nhựa để bản thân khỏe mạnh hơn thì chắc ae Đồng Điệu nào cũng làm được chứ nhỉ?
Vì dù gì, mỗi làn da khỏe khoắn đều nên có xuất phát điểm từ một cơ thể khỏe mạnh. Nếu mọi thứ đã không ổn từ bên trong thì chả có thứ bôi thoa gì bên ngoài có thể “cứu vãn” được thời cuộc đâu :)))
Góc đố vui không có thưởng, để coi ae nắm được đến đâu rồi: Các ae hãy giải thích ngắn gọn lại giúp Kiên tại sao uống nước lại mọc mụn nhe :)))
_____________
Bài viết thuộc quyền sở hữu của Lê Duy Kiên và group Đồng Điệu. Đề nghị không sao chép dưới mọi hình thức khi chưa có sự đồng ý của tác giả.
Bài viết độc lập, không được tài trợ bởi bất cứ nhãn hàng nào. Chỉ mang tính chất tham khảo. Không thể thay thế các nghiên cứu khoa học chính thống/hay lời khuyên y tế.
Discussion